حق اختراع و پتنت

مطمئنا اختراعا نقش مهمی تو پیشرفت‌های فناوری در دنیای امروز ما دارن. این روزها دیگه از اختراع چرخ و آتش و این جور چیزها خبری نیست و اختراعات تقریبا به‌جای ابزارها به ایده‌ها محدود شدن و به طور کلی تو هر دنیایی وقتی کار به رقابت تو نوآوری و ایده‌های به‌روز بکشه استفاده خواسته یا ناخواسته از ایده‌هایی که دیگران قبلا به اون رسیده‌ان رواج پیدا می‌کنه.

اختلاف سر استفاده از ایده و اختراع دیگران به دنیای کنونی ما محدود نمی‌شه و از همان عهد باستان که اختراعات شکل و رنگ دیگه‌ای داشت گویا اختلافات زیادی سر استفاده از اختراعات دیگران وجود داشته تا جایی که در یونان باستان به این نتیجه رسیده‌ان که قانونی تصویب کنن که بر اساس اون هر کس اختراعی داشته باشه که باعث راحتی و آسایش بیشتر باقی مردم بشه، بتونه برای یکسال به طور انحصاری از منافع اختراعش بهره ببره. پیش از تصویب این قانون عملا مخترین اختراعاتشون را از مردم پنهون می‌کردن چون علنی کردن‌اش به ضررشون تموم می‌شد اما با تصویب این قانون، مخترعین اطمینان پیدا کردن که با ثبت اختراع و اطلاع‌رسانی آن به مردم حداقل تا زمان خاصی می‌تونن از منافع اون استفاده کنن.

در واقع این قانون یونان باستان پایه‌گذار قانونی شد که این روزها در گوشه و کنار جهان به صورت کشوری، منطقه‌ای و یا حتی جهانی مورد استفاده قرار می‌گیره. تمام اینها را گفتیم تا در نهایت به این تعریف برسیم که پتنت یا به زبان فارسی سند ثبت اختراع، در واقع حق انحصاری هر مخترع در قبال اختراع یا ایده‌ی ثبت شده اوست که به خود او و یا نماینده قانونی‌اش اعطا می‌شود.

حالا با این تعریف، آیا هر فکری که به ذهن ما رسید می‌تونه برای ما یک اختراع باشه و ما به وسیله اون ادعا کنیم که مخترعیم؟

طبق تعریف سازمان جهانی مالکیت معنوی، اختراع، محصول یا فرآیندیه که راه نوینی در جهت انجام کاری ارائه کنه یا راه‌حل فنی جدیدی رو برای حل مشکل خاصی پیشنهاد کنه. بذارید ساده‌تر بگیم که اختراع در واقع  راه‌حلیه فنی که برای اولین بار برای حل یه مشکل به ذهن یک نفر رسیده. بنابر همین تعریف در یک اختراع یا ایده باید سه معیار نوآوری، تازگی و سودمندی دیده بشه تا به اون حق امتیاز تعلق بگیره.

نوآوری تو این موضوع به‌این معنیه که استفاده از اختراع مورد نظر نباید برای بقیه‌ی آدما تو اون کشور با سطح دانش و مهارت معمولی‌شون مشهود باشه، یعنی اون اختراع به ذهن هر کسی نرسه. تازگی هم به این معنیه که مدعی اختراع باید بتونه جدید بودن ادعاش رو ثابت کنه و اون اختراع تا زمان درخواست ثبت نباید حتی به صورت بیانی مورد استفاده قرار گرفته باشه. این‌طور بگیم که شما نمی‌تونید مدعی اختراع و مالکیت روش یا کاری بشید که دیگران سال‌هاست از اون به صورت مرسوم استفاده می‌کنن. سودمندی هم به معنی اثربخشی و قابلیت تبدیل یک تئوری اختراع به یک محصوله تا از ایده‌ماندن صرف روش‌ها جلوگیری بشه.

حق امتیاز یا پتنت بوسيلة يك ادارة ملي يا منطقه‌اي كه براي بسياري از كشورها كار مي‌كنه ثبت می‌شه که از میون اونا می‌شه به اداره پتنت اروپا  و سازمان مالكيت فكري آفريقا اشاره کرد.

معمولا تو بعضي از سيستم‌هاي منطقه‌اي، متقاضي براي محافظت از اختراع باید تو يك يا چند كشور درخواست بده و هر كشور براي محافظت پتنت درون مرزهايش، تصميم‌گيري می‌کنه.

در این میون و تحت معاهده همكاري پتنت WIPO، کافیه که متقاضي حق امتیاز خودش رو در کشوری عضو این معاهده به ثبت برشونه تا اثر یکسان تو سایر کشورهای عضو معاهده داشته باشه.

گفتیم که اولین بار تو یونان دنبال جریان ثبت حق اختراع رفته‌اند و یک سال رو برای استفاده انحصاری از منافع در نظر گرفتن. اما واقعا یک سال مدت به‌درد بخوری است؟ مطمئنا نه! مخصوصا تو دنیای امروزی که سرعت پیشرفت فناوری به روز رسیده.

البته خب این مدت در همین یک سال باقی نمونده و الان حق امتیاز یک اختراع تقریبا در همه جهان 20 ساله.

باید به این نکته هم اشاره کرد که مخترع می‌تونه اختراع خودش و حق امتیاز اون رو به صورت کلی و یا جزئی از اون رو واگذار کنه. بنابراین در ادامه این بحث وقتی می‌گوئیم مالک حق امتیاز، الزاما به مخترع اشاره نمی‌کنیم.